Hoogsensitief op school

Hoogsensitieve kleuters

Een kleuter die het opmerkt als een klasgenootje verdrietig is. Een kleuter die lang nadenkt voor hij antwoord geeft in de kring. Een kleuter die zijn handen tegen de oren doet bij een muzikale activiteit. Een kleuter die verontwaardigd naar je toe komt omdat iets niet eerlijk is gegaan ... Het kunnen kenmerken zijn hoogsensitiviteit.

Door op deze boeken te klikken word je doorverwezen naar Bol.com. #affiliate

Wat is hoogsensitiviteit?

Hoogsensitiviteit is een eigenschap, zoals vriendelijkheid en ambitie eigenschappen zijn. Het is een erfelijke eigenschap die twintig procent van de mensen, en dus ook de kinderen in jouw klas, heeft. De hersenen van mensen met deze eigenschap functioneren op een andere manier. Alle details worden waargenomen en de informatie daaruit wordt diepgaand verwerkt zodat de gekozen actie optimaal is. Hoogsensitieve mensen zijn heel opmerkzaam. Ze overzien automatisch mogelijke oorzaken en gevolgen. Ze staan stil bij alle informatie om te bepalen wat de beste actie is, wat maakt dat ze soms meer tijd nodig hebben om tot een antwoord of actie te komen.

Hoogsensitieve mensen zijn ongewoon kritisch op zichzelf. Ze doorzien wat de gevolgen van hun acties zijn en wat ze (nog) beter hadden kunnen doen. Hierdoor kunnen ze zich onzeker voelen en het kan leiden tot eindeloos gepieker.

Kort samengevat kun je stellen dat hoogsensitive mensen:
- meer opmerken: geluiden, lichten, geuren, emoties van anderen, veranderingen in een ruimte
- dieper verwerken: eerst overdenken, checken en dan pas actie ondernemen
- anders reageren: emotioneel intenser en er wordt meer stress ervaren

Dit alles kost hen meer energie.

Kenmerken bij kinderen

Hoe verken je de wereld als deze je overweldigt? Hoogsensitieve kinderen hebben moeite met het verwerken van prikkels. Ze krijgen zoveel prikkels binnen dat ze al snel vermoeid raken van de gewone dingen. Een schooldag kan hen uitputten, waardoor ze na schooltijd tegendraads thuiskomen. 's Avonds kunnen ze moeite hebben met inslapen of ze proberen nieuwe dingen niet graag uit.
Vaak zijn deze kinderen creatief, slim en vroeg wijs. Ze hebben meer tijd nodig om alles wat ze zien, horen of voelen te verwerken. Een hoogsensitief kind raakt makkelijk overspoeld door emoties.
Hoogsensitiviteit wordt ook wel hooggevoeligheid genoemd. In Nederland zijn deze termen hetzelfde.

Wat kun je in je groep herkennen?

- Hoogsensitieve kinderen denken diep na. Ze wegen verschillende mogelijkheden af om tot een antwoord te komen. Het kan enige tijd duren voordat ze een reactie geven.

- Hoogsensitieve kinderen kunnen last hebben van harde geluiden, fel licht of bepaalde tactiele waarnemingen, zoals vingerverf, modder, scheerschuim en labeltjes in kleding. Dit voelt voor hen niet fijn. Bepaalde fysieke prikkels komen hard binnen.

- Hoogsensitieve kinderen voelen het als andere kinderen verdrietig zijn of zich niet lekker voelen. Ze kunnen ook slecht tegen onrecht. Deze en meer emotionele prikkels kunnen hen overweldigen. Hooggevoelige kinderen weten soms niet of een emotie van henzelf is of dat ze deze van een ander hebben opgepikt.

- Hoogsensitieve kinderen houden van structuur en duidelijkheid. Ze hebben moeite met veranderingen.

- Hoogsensitieve kinderen passen zich aan, ten koste van zichzelf. Ze doen wat er van hen verwacht wordt.

- Hoogsensitieve kinderen stellen diepgaande vragen.

- Hoogsensitieve kinderen kunnen faalangstig zijn.

- Hoogsensitieve kinderen zijn begaan met het lot van dieren.

We zijn allemaal anders. Dit geldt ook voor hoogsensitieve kinderen. De één is introvert en de ander extravert. De één mijdt prikkels en de ander zoekt juist prikkels op. Ze kunnen een sterke eigen wil hebben of zich juist extreem aanpassen. Wat elk hoogsensitief kind kenmerkt is de opmerkzaamheid en diepgaande verwerking van prikkels.

Hoogbegaafdheid en autisme

Hoogsensitiviteit heeft veel overlap met de kenmerken van hoogbegaafdheid en autisme. Hoogbegaafde kinderen zijn vrijwel altijd ook hoogsensitief. Andersom is dit niet het geval.

Waar kinderen met autisme het vaak lastig vinden om hun eigen (en die van anderen) emoties en gevoelens te erkennen, kan een hoogsensitief kind stemmingen juist erg goed aanvoelen. Het waarnemen van lichaamstaal is erg lastig voor kinderen met autisme. Als iemand aan hen vertelt dat het goed met ze gaat, geloven zij dit direct. Hoogsensitieve kinderen daarentegen, zijn heel goed in het lezen van emoties en hebben een groot inlevingsvermogen. Wanneer iemand hen vertelt dat het goed met ze gaat, voelen zij direct aan of dit ook echt zo is.

Daarnaast zie je bij kinderen met autisme, dat ze vaak specifieke interesses hebben. Dus bepaalde voorkeuren voor speelgoed of onderwerpen en dat het soms lastig is om ze geïnteresseerd te krijgen voor nieuwe of andere zaken. Bij een hoogsensitief kind liggen interesses vaak breder dan bij een kind met autisme. Hoogsensitieve kinderen zijn ook vaak creatiever en je ziet meer variatie in hun spel.

Wat kun jij als leerkracht doen?

- Zorg voor een fijne sfeer in de groep. Hoogsensitieve kinderen houden van duidelijkheid en structuur en trekken zich een sfeer van roddelen en pesten erg aan. Ze voelen zich begaan met hun klasgenoten en de leerkracht.

- Wanneer je merkt dat een hoogsensitief kind het vaak komt vertellen als een ander verdriet heeft of zich niet lekker voelt of wanneer het kind toenadering tot jou zoekt als je niet lekker in je vel zit, vertel het kind dan dat je het waardeert dat hij dit zo goed opmerkt. Dit is zijn kracht. Vertel hem echter ook dat het jouw taak is om voor de kinderen en jezelf te zorgen. Het kind hoeft de problemen van anderen niet op te lossen, dat stukje mag hij bij jou als leerkracht laten.

- Leer ze op tijd rust te nemen. Bij jonge kinderen zul jij ervoor moeten zorgen dat er rustmomenten zijn. Spreek met het kind af wat hij mag doen als hij zich overweldigd voelt.

- Geef ze de tijd wanneer ze nadenken over een antwoord of oplossing.

- Hoogsensitieve kinderen weten heel goed wat er nog niet lukt. Focus je op hun talenten. Benoem wat al wel goed gaat.

- Laat hoogsensitieve kinderen hun talent en hun kracht ontdekken, zodat ze de eigenschap als iets positiefs kunnen zien en er baat bij hebben in hun verdere leven.

- Leer hoogsensitieve kinderen in het moment te komen wanneer ze overprikkeld zijn. Mindfulnessoefeningen kunnen hierbij helpen. Bekijk hiervoor de pagina over mindfulness met kleuters eens.

Hoogsensitieve leerkrachten

Een cirkeltje dat niet in een vierkantje past. Creatief, diep nadenkend, analyserend, voortdurend reflecterend, rustig en op de achtergrond, genietend van kleine dingen, alleen en samen met diepgaande gesprekken, afwijkend van dat wat de menigte doet of als de 'normale' weg wordt gezien.
Als kind was er één 'club' waar ik uit mezelf graag bij wilde: ik wilde misdienaar worden. Op kamp met de korfbalclub gaf me meer buikpijn dan plezier en die paar keer dat ik uitging in de grootste discotheek van de regio stond ik m'n tranen weg te slikken. Oude gebouwen bezichtigen was en is één van m'n grootste hobby's. Op onze jaarlijkse zomervakantie wilde ik de héle regio zien: dorpjes bekijken, wandelen en de berg begklimmen. Ik maakte tijdschriften voor de buurkinderen en organiseerde middagen vol activiteiten voor ze. Na een stagedag op de PABO stonden de kinderen uit de buurt me op te wachten en 'speelden' we tot het donker werd.
Ondertussen zag ik leeftijdgenoten feesten, muziek luisteren, soapseries kijken, hun kamers behangen met posters van popsterren, tot diep in de nacht opblijven en achter de jongens aangaan. Ik voelde me een vreemde eend in de bijt, maar ik bleef bij mezelf en volgde het pad dat ik al jong voor mezelf had uitgestippeld met als uiteindelijke doel: leerkracht worden!

Een baan in het onderwijs

Veel hoogsensitieve mensen kiezen voor een baan in het onderwijs. Het zijn vaak cirkeltjes die voldoening halen uit een baan die verbindt. Verbinding met de kinderen in de groep, met de ouders, met collega's in een fijn team. Een baan die zinvol is, die iets kan bijdragen aan een betere wereld en een baan waarin ze hun creativiteit kwijt kunnen.

Gouden eigenschappen

Hoogsensitieve leerkrachten hebben mooie eigenschappen die in het onderwijs goud waard zijn:

- Ze zijn plichtsgetrouw en hebben een groot verantwoordelijkheidsgevoel.

- Ze geven om de mensen om hen heen en willen anderen helpen.

- Ze zijn creatief. Ze komen met een oplossing op het moment waarop anderen het niet meer weten.

- Ze zijn empathisch, kunnen zich goed inleven in kinderen, maar ook in de ouders, waardoor zij zich gehoord voelen tijdens oudergesprekken.

- Ze kunnen diepgaande gesprekken voeren.

- Ze willen betekenisvolle lessen geven met een meerwaarde voor de kinderen.

- Ze nemen met hun voelsprieten dingen waar die voor een ander onzichtbaar zijn.

Eigen ervaringen

Zelf herken ik in m'n werk veel wat terug te leiden is naar hoogsensitiviteit. Na een werkdag ben ik moe. Ik lig op tijd in bed. De kleuters vind ik fantastisch. De geluiden in een kleuterklas, de grote groepen met die lieve kinderen waarvoor je er wil zijn, voor állemaal, het oppikken van de vele signalen die ze uitzenden en het continue samenzijn in een grote groep kosten echter energie. Als de kinderen naar huis gaan, heb ik het gevoel dat er een volledige werkdag opzit, maar dan begint het: vergaderingen, overleggen, oudergesprekken, een teampauze, het lokaal schoonmaken en alles weer klaarzetten voor de volgende dag. Topsport.

Wat ik nog meer merk en wellicht herkenbaar voor je is:

- Ik functioneer goed bij een fijne sfeer op school. In een roddelcultuur voel ik me naar. Het put me uit. Onduidelijke communicatie vind ik lastig. Ik word er onrustig van, voel me gefrustreerd en krijg de neiging dingen over te nemen. Van duidelijkheid word ik blij. Het geeft me rust en structuur.
- Ik sta voor 100% achter dat wat ik doe. Als ik op een school zou werken waar dingen van bovenaf worden opgelegd die niet bij mijn visie passen, zou ik daar niet kunnen functioneren.
- Ik neem veel waar, zie alles. Meer dan veel anderen. Een kind dat van de speelplaats gaat, een kleuter die een ander slaat, een meisje dat alleen in een hoekje staat. Een rondwervend stuk plastic, een natte vloer bij de wc. Er komen veel visuele prikkels binnen en de radartjes in m'n hoofd draaien continue: onderneem ik actie of niet? Dat kost energie. Ik onthoud ook veel, vooral gemaakte afspraken. Dat is wel eens lastig als een ander ze weer vergeet.
- Ik reflecteer op m'n eigen handelen en denk in elke situatie na over m'n reactie. 'Wat als ik dit zeg, wat als ik dat doe?' Ik ben zeer zelfbewust, alsof ik mezelf vanuit een helikopter bekijk. Het gevoel op de vingers gekeken te worden vind ik lastig.
- Ik wil m'n werk goed doen, werk hard en heb m'n werk op tijd en volgens afspraak af.
- Ik denk heel bewust na over welke taken ik wel en niet op me neem. 'Nee' zeggen vind ik lastig. Het liefst wil ik alles en iedereen helpen en anderen niet teleurstellen.
- M'n verantwoordelijkheidsgevoel is groot. Als ik een activiteit organiseer, zoals een Kerstviering of de Koningsspelen, voel ik de verantwoordelijkheid maanden van tevoren al 'drukken'.
- Ik wil alle kinderen gedurende een dag écht kunnen zien. Als er iets met een kind is of ik heb een onderbuikgevoel dat er iets niet klopt, geeft me dat geen fijn gevoel over de dag.
- M'n hoofd bruist van de ideeën. Ik schud activiteiten zo uit m'n mouw. Er is echter zóveel wat kan en m'n hoofd is toch wat minder groot dan dat alles ;).
- Zinloos gepraat vind ik heel lastig. Ik ben allergisch voor vergaderingen met onderwerpen die er niet voor iedereen toe doen of studiedagen en cursussen waar ik niks bruikbaars uit kan halen voor de kleutergroep of niks nieuws heb geleerd. Ik wil mezelf juist heel graag ontwikkelen! Leren vind ik leuk.
- Ik blijf mezelf uitdagen. Ik heb dan wel al jaren kleuters, maar zoek elk schooljaar weer nieuwe uitdagingen, doe dingen anders, verbouw m'n lokaal. Een thema twee keer, met hetzelfde project? Echt niet!
- Tijdens vergaderingen denk ik diep na over de onderwerpen: wat wordt er gezegd, wat vind ik hiervan, wat betekent dit voor de school? Ik overweeg alle mogelijkheden en merk dat ik zo diep in m'n denken zit dat ik niet meteen kan reageren. Ik blijf op de achtergrond. De goede ideeën komen bij mij op de fiets op weg naar huis.
- Ik voel het als er iets niet goed gaat, pik signalen op, denk na over consequenties op lange termijn. Soms zelfs jaren later constateren anderen wat ik al dacht of voorzag. Andersom, op weg naar een oplossing, werkt dat hetzelfde. Vaak een 'ik wíst het' of 'zie je wel' gevoel.
- 's Nachts verwerk ik de dag in dromen. Wanneer de dromen nachtmerries worden, weet ik dat er iets dwarszit en dat het tijd is voor actie of juist niet: tijd voor meer rust.

Zet jezelf in je kracht!

Bij het hoogsensitieve brein passen talenten die van nature aanwezig zijn. Ze kunnen nog onontdekt zijn, je herkent ze al als je talent of ze zijn doorgeslagen naar een valkuil. De twaalf kerntalenten zijn: subtiele waarneming, aandacht voor detail, genieten van kleine dingen, het grote geheel zien, weloverwogen, creatief denken, empathie, zorgzaamheid, verantwoordelijkheidsgevoel, aandacht belang groep, zelfreflectie en sterke intuïntie.

Overprikkeling is de schaduwkant van hoogsensitief zijn. De vele communicatie, geluiden en indrukken kunnen heel vermoeiend zijn. Veel werknemers met een burn-out zijn leerkracht.
Een fijne sfeer op de werkvloer is heel belangrijk voor een hoogsensitieve leerkracht. Wordt er geroddeld, is er onduidelijke en onzuivere communicatie en weinig zelfreflectie, dan is dat funest. Ook de visie van de school die volledig past bij de jouwe is een noodzaak, zodat je 100% achter de manier van onderwijsgeven staat. Dat maakt dat je vol passie voor de klas kunt staan.

Ik heb zelf ervaren wat het met je kan doen als de sfeer niet fijn is. Ik bleef gaan, gaf niet op en juist toen alles beter werd ging het mis. Ik kreeg een zware hernia en kon een halfjaar niet meer lopen. Je lichaam fluit je altijd terug als er iets niet goed gaat. Inmiddels herken ik de signalen van een niet-fijne werksfeer en overprikkeling beter. Ik probeer energiegevende activiteiten te doen en negativiteit te mijden. Ook ben ik een dag minder gaan werken. Het continuerooster van vijf gelijke dagen vloog me aan. Ik kon niet zonder een woensdag- of vrijdagmiddag om adem te halen.
In een werkomgeving met een fijne sfeer, waarin ik me gezien voel, uitdaging vind, inhoudelijke gesprekken over onderwijs kan hebben en in m'n kracht word gezet kom ik tot bloei. Dan spring ik 's morgens m'n bed uit en fiets zingend naar het werk. In zo'n omgeving worden de energievreters weggepoetst door de energiegevers :).

Energiegevers

Bedenk waar je energie van krijgt om zo de energievreters weer op te heffen. Het is zó belangrijk dat ze in evenwicht zijn, dat je batterij weer opgeladen wordt.

- Geef betekenisvolle lessen, levensecht en met concrete eindproducten, daar worden je kinderen en ook jij blij van!

- Blijf uitdagingen zoeken, volg een cursus, lees een boek, gebruik je scholingsbudget. Wees wel kritisch, dat wat je doet moet zinvol voor jezelf zijn. Zorg voor variatie in je werk.

- Ga een uurtje eerder naar huis, zet een kop thee, neem een lange pauze, staar uit het raam en werk daarna nog even thuis, op een rustige plek. Dat zou toch gangbaar moeten kunnen worden, nu we het sinds corona zo gewend zijn.

- Ga na werktijd de natuur in, al is het maar een blokje om.

- Neem voldoende rust, ga op tijd naar bed.

- Kom uit je hoofd. Maak muziek, luister naar muziek, dans of zing.

- Geniet van de kleine, mooie dingen die gebeuren op een dag.

- Heb een goed gesprek over onderwijs met een collega.

Tips

Word het allermooiste cirkeltje, met twee ogen en een lachende mond :)!

- Ga op zoek naar je talenten en let erop dat ze niet doorslaan naar valkuilen. Zoek je valkuilen en buig ze om naar het talent dat erachter verborgen zit.

- Heb je een negatief gevoel? Vraag je af van wie het gevoel is. Van jezelf of een kind/collega? Laat het gevoel in dat geval los. Het is niet van jou.

- Visualiseer een schild tussen jou en degene die ongewenste prikkels uitzendt.

- Trek je even terug. Mediteer of maak een ommetje tijdens je pauze.

- Neem tijd alleen. Mijd de drukke teamkamer als je dat nodig hebt. Heb je weinig tijd, haal dan even diep adem op de wc.

- Maak het na een werkdag met de kinderen fijn voor jezelf. Zet tijdens het werken in je lokaal fijne muziek op of een koptelefoon met noise cancelling.

- Vraag of je de agenda voor een vergadering op tijd kunt krijgen, zodat je alvast na kunt denken over de onderwerpen die aan bod gaan komen.

- Geef bij je leidinggevende aan wat je nodig hebt om goed te kunnen functioneren.